Możliwość odwołania wójta, który został wybrany w drodze demokratycznych wyborów nie jest sprawą prostą i szybką. Nie oznacza to jednak, że jako wójt nie musisz obawiać się odwołania przed upływem kadencji. Istnieją bowiem sposoby, w następstwie których wójt może zostać odwołany. Wszystkie możliwości w tym zakresie przedstawię w poniższym artykule – „Jak odwołać wójta”. Mam nadzieję, że nie okaże się on dla Ciebie pomocny😊.
Zapraszam do lektury artykułu „Jak odwołać wójta?”
Jak odwołać wójta przed upływem kadencji?
Istnieje 5 sytuacji, w których może dojść do odwołania wójta przed upływem kadencji. Należą do nich:
- inicjatywa referendum w związku z nieudzieleniem absolutorium,
- inicjatywa referendum w związku z nieudzieleniem wotum zaufania,
- odwołanie wójta w referendum z inicjatywy rady – z innych przyczyn niż brak wotum zaufania lub brak absolutorium,
- odwołanie wójta w referendum z inicjatywy mieszkańców,
- Prawomocne skazanie wyrokiem karnym.
Poniżej opiszę wszystkie powyższe sytuacje.
1. Odwołanie wójta z powodu nieudzielenia absolutorium
Brak absolutorium rzeczywiście może być podstawą do przeprowadzenia referendum, celem odwołania wójta. Podstawą jest art. 28a ustawy o samorządzie gminnym.
Na szczęście, droga do odwołania wójta na podstawie braku absolutorium nie jest prosta.
Po pierwsze, terminy… Otóż, jesteś bezpieczny przez pierwsze i ostatnie 9 miesięcy kadencji. Jeśli rada gminy podejmie uchwałę o nieudzieleniu absolutorium w tych okresach, to nie będzie ona prowadziła do inicjatywy referendalnej. Jeśli jednak uchwała będzie podjęta pomiędzy tymi okresami, to otwiera ona drogę do przeprowadzenia referendum lokalnego.
Po drugie, aby doszło do referendum trzeba spełnić kilka wymogów formalnych i merytorycznych.
Zacznę od tych drugich.
Merytoryczne podstawy nieudzielenia absolutorium
Otóż nieudzielenie absolutorium powinno znajdować uzasadnienie merytoryczne. Absolutorium dotyczy bowiem sposobu, w jaki wójt gospodarował budżetem gminy i jej majątkiem. Rada powinna więc wziąć pod uwagę:
- Sprawozdanie z wykonania budżetu gminy
- Raport o stanie mienia gminy
- Sprawozdanie finansowe gminy (i ewentualne sprawozdanie z badania przeprowadzonego przez biegłego rewidenta – o ile gmina podlega takiemu obowiązkowi)
- Opinię RIO.
Brak absolutorium powinien być więc uzasadniony istotnymi nieprawidłowościami finansowymi lub istotną i realną niegospodarnością. Nieudzielenie absolutorium nie może być ocenne – na zasadzie „nie damy absolutorium, bo nie lubimy wójta”.
Trudno wyobrazić sobie sytuację, w które wójt posiada pozytywną opinię RIO (a być może także pozytywną opinię biegłego rewidenta), sprawozdania finansowe nie budzą wątpliwości, nie doszło do nieprawidłowości w zarządzaniu majątkiem, a mimo to rada nie daje wójtowi absolutorium. Zauważ, że członkowie rady gminy zwykle nie mają nawet kompetencji, aby merytorycznie ocenić gospodarkę finansową gminy. Chyba że masz wyjątkowego pecha i w skład Twojej rady gminy wchodzą sami biegli rewidenci, księgowi, doradcy podatkowi i audytorzy. 😊
Uchwały podjęte w takich warunkach zostaną uchylone przez organy nadzoru. A w najgorszym wypadku, otwiera to drogę do walki o ich uchylenie przed WSA.
Formalności zw. z nieudzieleniem absolutorium
Co ciekawe, błędy mogą nastąpić także na etapie redagowania uchwały o udzieleniu absolutorium. Otóż z treści uchwały powinno jednoznacznie wynikać, czy rada udziela, czy też nie udziela absolutorium. Najlepiej, jeśli głosowano uchwałę „o udzieleniu absolutorium” – i taką przyjęto bezwzględną większością. Wątpliwości mogą budzić zwłaszcza takie sytuacje jak:
- remisowy wynik głosowania,
- przegłosowanie uchwały o udzieleniu lub nieudzieleniu absolutorium zwykłą większością głosów,
- brak kworum lub „zerwanie” sesji w wyniku czego nie doszło do głosowania.
Jeśli jednak dojdzie do nieudzielenia absolutorium, to nie oznacza to, że referendum jest wyznaczane „z automatu”. Rada będzie musiał przejść przez kolejne formalności.
Otóż najpierw, jako wójt będziesz musiał złożyć wyjaśnienia przed radą, która zapoznaje się również z opinią Regionalnej Izby Obrachunkowej. Wówczas, po upływie 14 dni od podjęcia ww. uchwały o nieudzieleniu absolutorium, rada gminy podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum. Taka uchwała nie może zostać podjęta we wcześniejszym terminie. Co ważne, podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum nie jest obowiązkiem rady. Rada może, ale nie musi podejmować takiej uchwały. Można by rzecz, że rada „trzyma wójta w szachu”, gdyż nie ma on pewności, czy dojdzie do referendum, czy nie.
Oczywiście sama uchwała o przeprowadzeniu referendum także jest przedmiotem oceny organu nadzoru oraz może być zaskarżana. Zwłaszcza, jeśli zostanie podjęta z naruszeniem prawa. A powinna być ona podjęta bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym.
Referendum w przedmiocie odwołania wójta
Dopiero po przejściu wszystkich ww. wymogów dochodzi do przeprowadzenia referendum o odwołaniu wójta. Referendum odbywa się na zasadach ogólnych (opiszę je w punkcie dot. odwołania wójta w referendum z inicjatywy mieszkańców).
Jest jednak pewien wyjątek.
Mianowicie wynik referendum nie ma żadnego wpływ w stosunku do rady gminy, która podjęła uchwałę o nieudzieleniu absolutorium. Oznacza to, że rada gminy nie ma nic do stracenia (oczywiście poza kwestiami politycznymi, jeśli wynik referendum będzie dla Ciebie korzystny). Na ryzyku jest wyłącznie wójt. Członkowie rady nie stracą swoich mandatów, nawet jeśli wójt wygra referendum. Jest to wyjątek od zasady, zgodnie z którą przegrana przez radę gminy w referendum prowadzi do wygaśnięcia mandatów radnych.
2. Odwołanie wójta z powodu nieudzielenia wotum zaufania
Inna możliwość odwołania wójta ze stanowiska otwiera się w przypadku nieudzielenia wotum zaufania w dwóch kolejnych latach. Jak to przebiega?
Rada gminy po przeprowadzeniu oceny i debaty nad raportem o stanie gminy, podejmuje decyzję w sprawie udzielenia wójtowi wotum zaufania. Można powiedzieć, że wotum zaufania w pewnym sensie uzupełnia coroczną ocenę wójta w zakresie wykonywania budżetu gminy.
Głosowanie nad wotum zawsze ma miejsce bezpośrednio po zakończeniu debaty nad stanem gminy. Głosowaniu podlega uchwała twierdząca – tj. stwierdzająca udzielenie wójtowi wotum zaufania. Jeśli ona nie przejdzie, to z mocy prawa (niejako automatycznie) zostaje przyjęta uchwała o nieudzieleniu wójtowi wotum zaufania.
Dwukrotne nieudzielenie wotum zaufania daje radzie gminy prawo do podjęcia uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum. Nie oznacza to jednak, że rada musi z tego uprawnienia skorzystać – to ustawodawca zostawił do swobodnej oceny rady gminy. Może ona, ale nie musi podjąć uchwały odnośnie referendum. Tu mechanizm działa podobnie jak w przypadku braku absolutorium.
Jeżeli rada gminy zdecyduje się na skorzystanie z tego prawa, to analogicznie jak przy absolutorium – uchwała o przeprowadzeniu referendum może zostać podjęta nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wotum zaufania.
W tym przypadku rada gminy również podejmuje decyzję bezwzględną większością głosów i w głosowaniu imiennym.
Brak uzasadnienia uchwały w sprawie wotum to duży błąd
Instytucja wotum zaufania dla wójta jest stosunkowo młoda, ale już pojawiło się kilka orzeczeń, w których unieważniono uchwały o nieudzieleniu wotum. Podstawą zwykle był brak uzasadnienia lub nieodpowiednie uzasadnienie uchwały.
Uchwała musi być odpowiednio uzasadniona. Brak uzasadnienia do uchwały o udzieleniu (a także o nieudzieleniu) wotum zaufania stanowi istotne naruszenie prawa. Wbrew powszechnym twierdzeniom decyzja o nieudzieleniu wotum zaufania nie leży w granicach swobodnego uznania rady. W szczególności nie może być stricte polityczna. Nieudzielenie wotum zaufania musi odnosić się do stanu gminy. Między wotum zaufania a raportem o stanie gminy istnieje bowiem ścisła relacja. Dlatego w uzasadnieniu do uchwały muszą zostać opisane okoliczności związane ze stanem gminy, które rada wzięła pod uwagę nie udzielając wójtowi wotum zaufania.
Co ciekawe, dotyczy to także sytuacji, gdy uchwała o udzieleniu wotum zaufania nie uzyskała wymaganej większości i w konsekwencji doszło do nieudzielenia wójtowi wotum zaufania. Tego typu uchwała także wymaga uzasadnienia, mimo że do przyjęcia dochodzi z mocy samego prawa. Jeśli rada nie uzasadni takiej uchwały, to także może okazać się ona nieważna. To o tyle interesujące, że w praktyce uniemożliwia opozycjonistom stosowaniu obstrukcyjnych praktyk (np. wstrzymywanie się od głosu). Niezależnie od tych praktyk Twoi przeciwnicy będą musieli merytorycznie uzasadnić, dlaczego nie udzielono Ci wotum zaufania.
3. Odwołanie wójta w referendum z inicjatywy rady – z innych przyczyn niż brak wotum zaufania lub brak absolutorium
W tym przypadku zastanawiać się możesz jakie przyczyny możemy zaliczyć do tej kategorii. Jakie sytuacje mogą powodować podjęcie przez radę uchwały o przeprowadzeniu referendum? Ustawodawca nie określił żadnego katalogu przyczyn, które mogą powodować podjęcie ww. uchwały. Dlatego zwykle to właśnie ten mechanizm znajduje zastosowanie, jeśli rada planuje odwołać wójta z przyczyn politycznych.
Otóż rada gminy po upływie 9 miesięcy od dnia Twoich wyborów na wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed końcem kadencji może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium z wykonania budżetu.
Jedynym warunkiem, który musi zostać spełniony, aby cała procedura mogła się rozpocząć jest złożenie pisemnego i uzasadnionego wniosku zawierającego podpisy ¼ ustawowego składu rady. Taki wniosek złożony zgodnie z powyższymi wymaganiami musi zostać jeszcze zaopiniowany przez komisję rewizyjną.
Wspomnianą uchwałę o przeprowadzeniu referendum z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium rada gminy podejmuje większością co najmniej 3/5 głosów swojego ustawowego składu. Tak jak w przypadku nieudzielenia absolutorium, również w tym przypadku głosowanie jest imienne, a podjęcie samej uchwały nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia złożenia wniosku.
4.Odwołanie wójta w referendum z inicjatywy mieszkańców
Nie tylko rada gminy może wystąpić z inicjatywą przeprowadzenia referendum. Takie uprawnienie przysługuje również Twoim wyborcom – mieszkańcom gminy.
Inicjatywy i przeprowadzenie referendum
Z inicjatywą przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta może wystąpić:
- grupa 5 obywateli, którzy mają prawo wyboru do rady gminy,
- działająca w danej gminie statutowa struktura partii politycznej,
- organizacja społeczna, która posiada osobowość prawną, a jej terenem działania określonym w statucie jest co najmniej obszar tej gminy.
O zamiarze zorganizowania referendum inicjujący są zobowiązani zawiadomić o tym wójta oraz komisarza wyborczego. Następnie w ciągu 60 dni od powyższego powiadomienia mają czas na zebranie podpisów osób popierających. Termin zbierania podpisów wyborców w sprawie referendum nie może zostać przedłużony.
Kiedy natomiast referendum będzie mogło zostać przeprowadzone? Gdy inicjatywę tę poprze co najmniej 10% wyborców, uprawnionych do głosowania.
Po upływie 60 dni przeznaczonych na zbieranie podpisów, wyborcy składają wniosek do komisarza wyborczego. Wówczas komisarz wyborczy ma 30 dni na wydanie postanowienia w sprawie przeprowadzenia referendum w sprawie Twojego odwołania lub na odrzucenie wniosku mieszkańców.
Postanowienie o przeprowadzeniu referendum może zostać wydane, jeśli wniosek mieszkańców odpowiada wymogom i nie doprowadzi do sprzeczności z prawem. W zakresie terminu referendum – komisarz wyborczy wskazuje jego termin w postanowieniu.
Jeżeli natomiast komisarz wyborczy odrzuci wniosek mieszkańców – mogą oni złożyć skargę do sądu administracyjnego w tej sprawie.
Kampania
Nie będę opisywała wszystkich wątków związanych z prowadzeniem kampanii referendalnej. Może kiedyś pokuszę się o opisanie tego w osobnym wpisie. Istnieje jednak pewna ważna kwestia, o której wójt musi pamiętać.
Otóż, jeśli przeciwnicy polityczni stosują brudną kampanię i przedstawiają nieprawdziwe informacje, to każdy (w tym wójt) ma prawo złożenia w sądzie okręgowym wniosku o:
- orzeczenie konfiskaty materiałów zawierających nieprawdę,
- wydanie zakazu publikowania takich materiałów,
- nakazanie sprostowania informacji,
- nakazanie przeprosin,
- zasądzenie swoistej „nawiązki” na cele charytatywne – do 10.000 zł,
- zasądzenie odszkodowania – także do 10.000 zł.
W kampanii referendalnej należy się bronić, więc nie ma co się bać interweniować. Nawet zasądzenie zwykłych przeprosin ma sporą siłę oddziaływania. Tym bardziej, że wyroki w tego typu sprawach zapadają dosłownie dzień po dniu.
Kiedy referendum jest ważne?
Referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 3/5 wyborców uprawnionych do głosowania. Natomiast wynik głosowania jest rozstrzygający, jeśli za odwołaniem wójta opowiedziała się ponad połowa głosujących (a ściślej – oddano ponad połowę ważnych głosów).
Jaki płynie z tego wniosek? Myślę, że nie muszę Ci tłumaczyć, że dla Ciebie będzie korzystniej, jeśli większość wyborców zbojkotuje referendum. Nawet jeśli czujesz się mocny w terenie, to lepiej będzie jeśli Twoi wyborcy nie wezmą udziału w referendum. Tym bardziej, że zwykle o wiele silniej mobilizuje się elektorat negatywny. Jeśli więc jakimś cudem frekwencja przekroczy nieszczęsne 3/5, to szanse Twoich przeciwników rosną drastycznie!
5. Utrata mandatu wójta z powodu prawomocnego wyroku karnego
Czy jako wójt możesz zostać odwołany z powodu przestępstwa? Oczywiście, że tak – stracisz mandat wójta w razie prawomocnego skazania za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe, ścigane z oskarżenia publicznego. W tym przypadku dochodzi do utraty biernego prawa wyborczego, czyli innymi słowy tracisz swoje prawo wybieralności. W momencie, gdy utracisz swoje prawo wybieralności Twój mandat wójta wygasa.
Jednak nie każde skazanie za przestępstwo prowadzi do utraty mandatu. Aby do tego doszło muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:
- skazanie musi być prawomocne – a więc chodzi o wyrok, od którego nie przysługuje już żaden środek odwoławczy (w pewnym uproszczeniu).
- przestępstwo musiało być popełnione umyślnie – czyli takiego skutku nie wywrą przestępstwa niemyślne (np. nieumyślne spowodowanie śmierci).
- ściganie musiało nastąpić z oskarżenia publicznego – nie dotyczy to przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (np. zniesławienia).
W konsekwencji, aby doszło do utraty mandatu to zarzuty muszą być bardzo poważne.
W tym przypadku odwołanie przebiega następujący sposób – sąd, który wydał wyrok skazujący przesyła komisarzowi wyborczemu oraz przewodniczącemu rady gminy odpis orzeczenia. Sąd robi to niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia.
Po przesłaniu orzeczenia, komisarz wyborczy ma 14 dni na to, aby w drodze obwieszczenia poinformować o wygaśnięciu Twojego mandatu wójta. Taką informację wydaną przez komisarza wyborczego zamieszcza się w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, a także podaje się do publicznej wiadomości poprzez zamieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej.
Podsumowanie
Jak widzisz, możliwości jak odwołać wójta jest wiele. W tym zakresie inicjatywę posiada zarówno rada gminy jak i mieszkańcy Twojej gminy. A czasami także… prokurator. 😉
Jeśli szukasz pomocy w utrzymaniu mandatu lub szukasz konsultanta, to skontaktuj się z nami. Posiadamy doświadczonych prawników, znających się na samorządzie. Lubimy także marketing polityczny i dobrze „czujemy klimat” związany z walką o urząd.
Dziękuję za przeczytanie wpisu „Jak odwołać wójta”.
